Бүйрек обыры  (БО) — бір бүйректің екеуіне де әсер етуі мүмкін қатерлі ісік пайда болатын онкологиялық ауру. Бүйрек жасушаларының қатерлі ісігі - бұл аурудың ең көп таралған гистологиялық түрі. Ол обыр жасушаларының бақылаусыз өсуімен және метастаздармен, яғни қатерлі жасушалардың басқа ағзалар мен мүшелерге таралуымен сипатталады.

Қатерлі ісік жасушалары сау бүйрек тінінің бұзылуын тудырады, соның арқасында олар одан әрі өсіп көбейеді. Ісіктің өсу процесінде бөлінетін токсиндер өліммен аяқталуы мүмкін ағзаның улануына әкеледі. Сонымен, бүйрек жасушалы обыры диагнозы қойылған науқастардың шамамен 40% - ы аурудың өршуіне байланысты қайтыс болып жатады.

Қауіп факторлары

Қазіргі уақытта бүйрек қатерлі ісігінің сенімді себептері анықталмаған, бірақ онкологиялық аурудың дамуына әсер ететін қауіп факторлары жеткілікті түрде анықталған. Оларға:

• белсенді де, пассивті де темекі шегу - аурудың пайда болу қаупі 50% - ға артады;
• несеп айдағыш препараттарды ұзақ уақыт қолдану —30%- ға;
• дене салмағының жоғарылауы (метаболикалық синдром) - 20%- ға;
• жоғары қан қысымы — 20%- ға;
• кәсіби әсерлер (химиялық заттармен, бояғыштармен жұмыс);
• қант диабеті;
• ұзақ мерзімді гемодиализ терапиясы;
• вирустық гепатит
• генетикалық бейімділік (бірінші қатардағы туыстарында РП болуы);
• бүйрек поликистозы;
• Гиппель-Линдау ауруы.

Алкогольді қалыпты тұтыну кезінде қорғаныс әсері пайда болады (механизм анықталмаған). Нефросклероз - бүйрек жасушаларының қатерлі ісігінің дамуына ықпал ететін  ауру. Нефросклероздың дамуына созылмалы пиелонефрит, поликистоз, созылмалы бүйрек ауруы, сондай-ақ қант диабеті әсер етеді.

Қауіп факторларын ерте анықтау белгілі бір топтарды құруға және ауруды алдын алу шараларын ертерек жүргізуге мүмкіндік береді.

Бүйрек обырының белгілері

Әдетте, бүйрек обыры клиникалық түрде қатерлі ісіктің соңғы сатыларына дейін байқалмайды. Қатерлі ісіктердің көпшілігі УДЗ (ультрадыбыстық зерттеу) кезінде кездейсоқ диагноз қойылады, науқастың жалпы жағдайы өте жақсы болуы және БО-ның клиникалық көріністері байқалмауы мүмкін.

Көбінесе мынадай белгілері пайда болады:

• жоғары қан қысымы;
• дене салмағының азуы немесе төмендеуі;
• гипертермия немесе безгек;
• нейромиопатия;
• амилоидоза (ақуыз алмасуының бұзылуы);
• қандағы өзгерістер (эритроциттердің шөгу жылдамдығының жоғарылауы, анемия, гиперкальциемия, полицитемия);
• бауыр қызметінің бұзылуы.

Кейбір пациенттер зәрдегі қанның кенеттен пайда болуын байқайды (гематурия). Арқадағы ауырсынудың пайда болуы бүйрек ісігінің дененің көрші бөліктеріне өнуін немесе процестің несепағарға таралуын көрсетуі мүмкін. Кейде іштің қатаюын сезінуге болады, салмақ жоғалту, жалпы әлсіздік, шаршау және түнгі уақыттағы терлеу байқалады. Бұл белгілер біртіндеп пайда болады. Сондықтан үнемі ультрадыбыстық зерттеу жүргізіп мезгіл-мезгіл қан мен зәрге талдау жасау керек.

Төменгі қуыс қан тамырларының ісік тромбозы пайда болған кезде төменгі қуыс қан тамырларының қысылу синдромының пайда болу ықтималдығы бар: төменгі аяқтар ісінеді, тері астындағы тамырлар кеңейеді, төменгі аяқтардың терең тамырларының тромбозы пайда болады, 3,3% - да варикоцеле пайда болады.

Балалардағы бүйрек обырының белгілері

Балалардағы нефробластома көбінесе іш қуысын тексеру кезінде кездейсоқ анықталады. Оның белгілеріне мыналар жатады:

• алға қарай «ісінетін» сияқты іштің қатаюы;
• іштің ауыруы және зәрдегі қан қоспасы өте сирек кездеседі.

Бүйрек обырының патогенезі

Бүйрек жасушаларының қатерлі ісігінің дамуына әсер ететін канцерогендер мен заттардың көпшілігі зәр шығару жүйесі арқылы шығарылады. Мұндай заттардың ішінде темекі бірінші орында (БО-мен ауыратын науқастардың шамамен 70%-ы тәжірибесі бар темекі шегушілер). Қатерлі ісіктің пайда болуының басқа екі факторы - семіздік және созылмалы жоғары қан қысымы.

Ісік обырдың өзгерген жасушасының бақылаусыз бөлінуіне байланысты пайда болады. Бұл жағдайда неоплазма өседі, мөлшері бүйректен тыс ұлғаяды: қан ағымы мен лимфа арқылы басқа органдарға, өкпеге, сүйектерге және миға енеді. Осыған байланысты медициналық конгрестерде, конференцияларда, симпозиумдарда үнемі қатерлі ісік күтуді ұнатпайды, уақыт пациентке қарсы әрекет етеді деген пікір айтылады. Сондықтан ісік анықталған жағдайда аурудың профилактикалық диагностикасын және уақтылы терапияны жүргізу өте маңызды.

Бүйрек обырының жіктелуі және даму кезеңдері

БО пайда болу себептерінің әртүрлілігіне, неоплазманың әртүрлі морфологиясы мен гистологиясына байланысты БО бірнеше классификациясы пайда болды.

ДДҰ (Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы) классификациясы бойынша бүйректе неоплазмалар:

• қатерсіз (бүйрек онкоцитомасы, метанефрогенді және папиллярлы аденома);
• қатерлі (ашық жасушалы, папиллярлы бүйрек жасушалы және хромофобты бүйрек жасушалы карциномасы, жинау түтікшесінің қатерлі ісігі және жіктелмейтін бүйрек қатерлі ісігі).

Қатерлі ісіктер:

• бүйрек жасушалы (ашық жасушалы, тубулярлы, медулярлы, папиллярлы, түйіршікті жасушалы карциномалар);
• нейроэндокриндік (карциноид, нейробластома; жүйке жасушаларынан дамиды);
• герминогенді (хорионкарциномалар; бастапқы жыныс жасушаларынан пайда болады);
• мезенхималық (саркомалар).

Бүйрек обырының асқынуы

Бүйрек обырының метастаздары (аурудың қайталама ошақтары) бүйрек жасушалы карциномасының ең қауіпті асқынулары өкінішке орай, олар әрбір төртінші науқаста кездеседі. Зақымдалған органды алып тастау үшін жүргізілген радикалды операцияға қарамастан, БО қайталама ошақтары 30% жағдайда қайтадан пайда болады.

Қатерлі ісік метастаздарының клиникалық белгілері мақсатты органдарға және қайталама ошақтар пайда болған тіндерге байланысты:

• өкпедегі метастаздар - ЖРВИ-мен байланысты емес жөтел және гемоптиз пайда болады;
• мидағы метастаздар - қарқынды бас ауруы және невралгия көрінеді;
• бауырдағы метастаздар - аузыдағы ащы дәм, оң жақ гипохондриядағы ауырсыну, склера мен терінің сарғаюы;
• сүйектердегі метастаздар - флюороскопиядан кейін анықталуы мүмкін, ауырсыну және сүйектердің сынғыштығы жоғарылайды.

Патологияның даму қаупін азайту үшін:

• урологиялық ауруларды уақтылы, толық емдеу;
• жаман әдеттерден бас тарту;
• канцерогендермен және улы химикаттармен байланыста болудан аулақ болу;
• омыртқаны жарақаттан қорғау;
• үнемі профилактикалық тексеруден өту (несеп талдауы және бүйректің ультрадыбыстық зерттеуі).

Дәрігер онко уролог Р.А. Нургалиев