Лейкемия — бұл қатерлі ауру, оны қан обыры немесе аққандылық деп те атайды, өйткені бұл кезде қанда ақ қан жасушалары — лейкоциттердің мөлшері жоғарылайды. Олар даму ақауларына ие (бұл — жетілмеген жасушалар, түзілімдер), өз функцияларын орындай алмайды, бірақ белсенді бөлінуі нәтижесінде қандағы қалыпты жасушаларды ығыстырады. Аурудың тағы бір атауы — лейкоз.

Шын мәнінде, бұл қанның емес, қан түзуші жүйенің обыры деп айтылады, өйткені негізгі патологиялық өзгерістер қан жасушаларын өндіретін сүйек кемігінде болады. Онда миелоидты және лимфоидты жасушалар дамитын бағаналы жасушалар бар. Біріншілері эритроциттерге, тромбоциттерге немесе лейкоциттерге (базофилдер, моноциттер, эозинофилдер, нейтрофилдер) айналады, ал екіншілері — лейкоциттердің бір түрі болып табылатын лимфоциттерге айналады. Егер осы үдерісте бір кезеңде күрделі және ұзақ бұзылыс пайда болса, лейкоциттер «дұрыс емес» болып шығады да, лейкемия дамиды.

Классификациясы: лейкоздың түрлері мен формалары

Ағымының сипатына қарай қан обыры келесідей бөлінеді:

• ауыр лейкоз — бұзылыс бағаналы жасушалардың түрлену сатысында пайда болса дамиды, нәтижесінде жетілмеген лейкоциттер өте көп мөлшерде өндіріледі;
  • созылмалы лейкоз — бұл жағдайда бұзылыс кейінірек байқалады, лейкоциттер формалды түрде жетілгенімен, өз функцияларын дұрыс орындай алмайды және қан мен ағзалардан толыққанды эритроциттерді, тромбоциттерді, лейкоциттерді ығыстырып, жинала береді.

Даму себептері мен қауіп факторлары

Лейкемия мутациялар мен хромосомалық құрылымның бұзылуына байланысты дамиды — және бұл мутациялардың не себептен пайда болатынын ғалымдар әлі толық анықтай алған жоқ. Мұндай мутациялар қаупін арттыратын факторлар:

• радиация әсері, зиянды химиялық заттармен (бензол және басқа канцерогендермен) байланыс;
  • иммунитеттің әлсіреуі — вирустардың әсерінен (кейде лейкемия қарапайым тұмаудан кейін басталып кетуі мүмкін) немесе басқа себептермен;
  • хромосомалық бұзылыстармен байланысты тұқым қуалайтын аурулар — Дауна, Вискотта–Олдрича синдромдары және т.б., геномдық тұрақсыздық;
  • қан аурулары;
• темекі шегу, шайнайтын темекі қолдану.

Жас ерекшелігіне келсек, лейкемия көбінесе 15 жасқа дейінгі балалар мен жасөспірімдерде, немесе 50 жастан асқан ересектерде анықталады. Осы кезеңдерде өз денсаулығыңызға көбірек көңіл бөліп, ескерту белгілері пайда болған жағдайда дәрігерге барып, диагностикадан өту қажет.

Лейкемияның әртүрлі пациенттерде көрінетін белгілері

Лейкемияның кейбір белгілері дерлік әрдайым көрінеді, ал басқалары аурудың белгілі бір түріне немесе белгілі бір жыныс пен жас тобына тән болады. Ең жиі кездесетін белгілер:
• әлсіздік, күштің азаюы, тез шаршау;
• тері мен шырышты қабаттардың бозаруы;
• салмақ пен тәбетіңнің төмендеуі, жүрек айну және құсу, бірақ жағдайды жеңілдетпейтін;
• буындар мен бас аурулары;
• жиі суық тиіп, басқа инфекциялар;
• анық себепсіз дене температурасының көтерілуі;
• қанның ұюының нашарлауы, аздаған соққыдан кейін көгерулер мен гематомалар, мұрыннан жиі қан кету, қызыл иектерден қан ағу;
• лимфа түйіндерінің, бауыр мен көкбауырдың үлкеюі;
• жүктемесіз ентігу.

Лейкоз кезінде балаларда ең алдымен әлсіздік, тез шаршау, ұйқы мен тәбеттің төмендеуі байқалады, бұлшықеттер мен буындарда ауырулар болуы мүмкін, дене температурасы көтеріледі. Аурудың өршуімен тері бозарады, кейде сары немесе топырақ түстес реңк пайда болады, лимфа түйіндері мен көкбауыр үлкейеді, қызыл иектер мен таңдай миндалиналары қабынып, сілекей бездерінің жұмысы бұзылады.

Қан обырында әйелдер мен ер адамдардағы белгілер ұқсас, айырмашылығы — етеккір циклында: бөліністер күшейіп, етеккірдің басында жиі қатты ауырсыну болады. Сонымен қатар әйелдер көбіне тез шаршайды, ал белгілер жиынтығы анемияға ұқсайды.

Лейкоз ауруын алдын алу

Арнайы алдын алу шаралары жоқ. Қауіпті азайту үшін кейбір факторлардың әсерін болдырмау немесе шектеу ұсынылады — темекі шегуден бас тарту, канцерогендермен байланыстан аулақ болу, егер бұл кәсіби міндет болса, тері мен тыныс алу органдарын қорғаудың барлық мүмкін шараларын қолдану қажет. Сондай-ақ салауатты өмір салтын ұстанып, иммунитетті қолдау маңызды. Және де ауруды ерте анықтау және емдеуді уақтылы бастау үшін жүйелі профилактикалық тексеруден өту керек.

Директордың онкология қызметі жөніндегі орынбасары   Б.К. Абишев