Тері ісіктері патологияның көш бастап тұрған санатына жатады. Барлық қатерлі ісіктердің ішінде тері обыры 3-5 орынды иеленіп, 12-14% құрайды. Онкологиялық аурудың құрылымында терінің қатерлі ісіктері ер адамдарда үшінші орында (өкпе мен асқазан обырынан кейін), ал әйелдерде екінші орында (сүт безі обырынан кейін) тұр.

Тері обыры көбінесе 60 жастан асқан адамдарда кездеседі. Айта кету керек, соңғы жылдары ауру тіпті 18 жастағы балаларда да байқала бастады. Сондай-ақ, тері обыры көбінесе бастапқы бірнеше қатерлі ісіктің екінші локализациясы болып табылады. Соңғы 40 жылдың ішінде тері обырымен ауыратындардың саны 7 есеге артты. Сырқаттанушылықтың жыл сайынғы өсімі 5%-ды құрайды. Бұл жағдайда тері обыры ерлер мен әйелдерге де бірдей әсер етеді. Жағдайлардың 90%-ында тері обыры терінің ашық жерлерінде, 70%-да - бетте пайда болады.

Тері обырының даму қаупін арттыратын факторлар.

Тері обырының даму себептері әлі де жеткілікті зерттелмеген. Бірақ кейбір факторлар тері обырының даму қаупін арттыратыны белгілі.

• Күн сәулесінің астында ұзақ уақыт болу. Инсоляция тері обырының дамуының ең маңызды қауіпті факторы болып табылады. Әдетте, тері обыры күн сәулесінің ультракүлгін сәулелеріне ұшыраған дененің ашық жерлерінде дамиды. Мұның дәлелі ретінде тері обырының солтүстік аймақтарға қарағанда оңтүстік аймақтардың тұрғындарында әлдеқайда жиі кездесетіндігін айтуға болады.
• Солярийді пайдалану. Солярийдің бір тотығу сеансы тері обырының даму қаупін 20%-ға арттырады.
• Иондаушы сәулелену. Медициналық техникадан немесе радиоактивті заттардан кез-келген радиоактивті сәулелену тері жасушаларына әсер етеді, олардың қасиеттерін өзгертеді. Сонымен қатар, радиация денеде бос радикалдардың пайда болуына әкеледі, олар жасушаларды тотықтырады және олардың генетикалық аппаратын зақымдайды, нәтижесінде ісіктің негізі болып табылатын атипті жасушалар пайда болады.
• Қатерлі ісік тудыруы мүмкін заттардың теріге химиялық әсері. Оларға мышьяк, шайыр, темекі өнімдерін құрайтын шайырлар, жанар – жағармай материалдары жатады.
• Термиялық сәулеленудің және термиялық факторлардың теріге ұзақ мерзімді әсері.
• Жарақаттар мен күйіктерден кейін қалған тыртықтардың жаңаруы. Тыртық тінінің жартысы өзгертілген күйінде қалды. Онда теріге тән емес көптеген дәнекер талшықтар бар, қанмен қамтамасыз ету нашар дамиды және жасушалардың көбеюі белсенді жүреді. Осылайша, жасуша мутациясы үшін қолайлы жағдайлар жасалады.
• Темекі шегу төменгі еріннің тері обырының дамуына әсер етеді.

Тері обырының негізгі себебі ультракүлгін сәулелену болғандықтан, алдын алудың негізгі шарасы оның әсерін шектеу болып табылады. Әрине, сіз өзіңізді күн сәулесінен толықтай қорғай алмайсыз, әсіресе жылдың жылы мезгілінде, сіз серуендеп, күнге күйіп, шомылғыңыз келеді. Дегенмен, барлық әрекеттердің қандай да бір шегі болуы керек және күн ванналарын шамадан тыс артық қабылдамаған жөн. Дәрігерлер күннен қорғайтын құралдарды қолдануды ұсынады. Бізде теңізге барған кезде осындай кремдерді сатып алу әдетке айналған, бірақ бұл дұрыс емес. Ең дұрысы, күннен қорғайтын сүзгілері бар өнімдерді жыл бойы пайдалану керек. Ал, жылдың суық мезгілінде біз тек бетке арналған кремдерді қолданамыз, өйткені дененің басқа бөліктері киіммен жабылып тұрады. Бірақ жазда сіз терінің барлық ашық жерлерін қорғайтын лосьондар мен кремдерді қолдануыңыз керек. Мұндай құралды таңдаған кезде жапсырмасын мұқият оқып шығу керек. SPF қорғаныс факторы немесе орыс тілінде СЗФ, әдетте 15-тен 50-ге дейін болғаны жөн. Күйіп қалуға бейім емес қоңырқай тері үшін 15-25 төмен қорғаныс факторын алуға болады. Ал ашық, сезімтал және балалар терісі үшін СЗФ жоғары факторы бар өнімді таңдау керек. Сондай-ақ жапсырмада: UVA/UVB жазуы болуы керек. Бұл құралдың альфа және бета сәулелерінен қорғайтынын білдіреді. Мұндай құралдың маңызды белгісі – суға төзімділігі. Ол суға түскен кезде ғана маңызды емес. Сіз жай ғана қаланы аралап, ыстықтап, терлегенде, өнім теріңізден де «жуылып» кетеді. Дегенмен, егер сіз тіпті жоғары дәрежелі су өткізбейтін өнімді сатып алсаңыз да, бұл оны бір рет жағып, күні бойы ұмытып кетуге болады дегенді білдірмейді. Қорғаныс факторына байланысты әр 2-4 сағат сайын өнімді қайтадан қолдану керек.

Мүмкіндігінше денені күн сәулесінен қорғайтын, жабық киім киген дұрыс. Әрине, жаздың аптап ыстығында қымтанып жүру қиын, бірақ, мысалы, қысқа шалбардың орнына жеңіл, жұқа шалбар киюге тырысыңыз. Бас киімдер туралы да ұмытпаңыз. Кең жиекті шляпа бетті ғана емес, құлақты да, мойынды да қорғайды. Ер адамдар күнқағары бар бейсбол қалпақтарын кие алады. Соңғы жылдары күннен қорғайтын арнайы киімдер сұранысқа ие болып келеді. Олар арнайы күн сүзгілері бар өнімдермен өңделген маталардан тігіледі. 

Күннен қорғайтын көзілдірік тек сән ғана емес. Көзді және олардың айналасындағы теріні ультракүлгін сәулелерден қорғау өте маңызды. Көзілдірік шын мәнінде күн сәулесінен қорғайтын стильде   болуы керек.

Күннің ең белсенді сағаттарында күн астында болудан аулақ болыңыз. Бұл уақыт таңғы 11 ден кешкі 16 ға дейін. Егер сіз көлдің жағасында немесе табиғатта болсаңыз, көлеңкенің де болғанын қадағалаңыз. Қолшатыр, палатка сияқты заттарды өзіңізбен алып жүріңіз. Тіпті ауа-райы бұлтты және күн көрінбесе де, сіз күйік алуыңыз мүмкін, өйткені бұлттар ультракүлгін сәулесінің түсуін 30%-ға ғана кешіктіреді. Яғни, күн бұлттардың артына жасырылған кезде де күннен қорғайтын кремді қолдану қажет. 

Көп жылдардан бері қарқынды тотығу сәнге айналды. Күн бөлмелері жыл бойы сұранысқа ие, көптеген адамдар, әсіресе жас қыздар, терісі қарайғанша тотығуды ұнатады. Солярийдің теріге зиянды екенін бәрі бірдей түсіне бермейді. Басты кездесетін проблемалардың бірі-ерте қартаю, бірақ бұл тері обырының, әсіресе меланоманың даму қаупімен салыстырғанда ештеңе емес. Американдық ғалымдар 18 жасқа толмаған жастарға солярийге баруға тыйым салуды ұсынды.

А дәруменін қабылдау терінің қатерлі ісіктерінің дамуына кедергі келтіруі мүмкін. Алайда барлық дәрігерлер бұл пікірмен келісе бермейді. Сонымен қатар, зерттеулер А дәруменін қосымша қабылдау ғана көмектесе алатынын және оған бай тағамдарды жеу тері қатерлі ісігінің алдын алуға ешқандай әсер етпейтінін көрсетті.

Өзін-өзі диагностикалау және терінің жағдайын бақылау тек қауіп тобындағы адамдар үшін ғана емес, жалпы әрбір адам үшін міндетті шарт болып табылады. Біз барлық сақтық шараларын сақтасақ та, науқастанып қалуымыз мүмкін екенін бәріміз білеміз. Сондықтан мезгіл-мезгіл дененің ашық жерлерін тексеріңіз - мойын, иық, қол, құлақ, бас теріде қандай да бір өсінділер бар-жоғын тексеріңіз, меңдерді тексеріңіз, егер бірдеңе өзгерсе, қажетті талдауларды тапсырыңыз. Егер жоғарыда аталған барлық шаралар жүйелі, табанды және бұлжыптай орындалса, тері обырын алдын алуға болады. Күннен қорғайтын кремді тұрақты серігіңізге айналдырыңыз, балаларды да оған үйретіңіз және денені қатты күйдіруден аулақ болыңыз – бұл шарттарды кез келген саналы адам орындай алады.

Қорытындылай келе, егер сізде тері обыры анықталса, бұл депрессия түсуге себеп емес, өйткені меланома емес тері обыры аурудың 1-2 сатысында анықталған жағдайлардың 99%-ы  емделеді.

 «Көпбейінді облыстық аурухана» ШЖҚ МКК

Радиология бөлімшесінің меңгерушісі Каринов Мұрат Жәнібекұлы.